Yüksel Kaplan

                İslamboldaki bir elçilik heyetinin önce sadrazamla şahsi görüşmesi ardından padişah tarafından kabulü diplomasi sürecinin ana adımları olup her adım en küçük ayrıntısına kadar planlanır ve uygulamaya konurdu. Hal böyle iken kabul senaryosunun dışına çıkan en ufak bir tavır, hakaret olarak algılandığından buna cesaret edecek yürekli bir elçiye hiç rastlanılmadı.

                Umulan imtiyazların kapısını aralama konusunda armağanların kolaylaştırıcı bir olmazsa olmaz rolü olduğundan bahsetmiştik. Şimdi biraz da bu armağanların listesine göz atalım isterseniz.

                16. asır boyunca diplomatik misyon ve uluslararası iyi ilişkilere hizmet eden armağan listesi dokumalar ile başlar. Sandıklar, cam lambalar, mücevherler, inciler, cam eşyalar ile devam ederdi. Listenin sonlarına ilerlediğimizde ise av kuşları, köpekler, kelle şeker, peynir gibi kalemler karşımıza çıkar.

                İstanbul’a teşrif eden devletlerin elçileri, resmi ilişkiler kulvarında ilerlerken doğrudan armağan sunma dışında ayrıca kendilerine istedikleri kapıların aralanmasını kolaylaştıracak üst düzey devlet erkânı da unutulmazdı. Örneğin güçlü Venedik Cumhuriyeti elçilerinin sunduğu armağanlar içinde büyük miktarlarda gözlük camı, camiler için lambalar, pencere camları vardı. Bu kategorideki armağanlar isteğe tabi olup sipariş üzerine özel temin edilirlerdi.

               1532 yılında defterdar, balyos yardımcısı Pietro Zen’den bir çift gözlük ister. Ertesi yılda talebi gümüş çerçeveli gözlük olarak eline ulaştırılır.                Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa 1568’de Lüleburgaz’daki cami için balyosa cesendeli denilen damla biçimli uzun kristallerden imal bir çeşit lamba veya avize ister. Bunu ertesi yıl 900 adet cam lamba; bir sonraki sene kendi cami için 8-10 lamba listelenir.

                Bazen tuhaf isteklerde de bulunur Osmanlı devlet erkânı.1578 yılında yine Sokullu Mehmet Paşa, Venediklilerden eski Osmanlı padişahlarına ait portreleri bulmasını istemekle kalmaz, onlardan altı eyer kilimi, dört sadak ve dört okluk talep eder. Kanuninin oğlu şehzade Bayezid 1552’de, çeşitli dünya haritaları ister. İki sene sonra ricası yerini bulur.

                Armağanlar aynı zamanda devletlerarası güç göstergesi idi. Diplomasi sahasının başrol oyuncusu Osmanlı için Venedik iken oyuna Fransa dâhil olur. Fransızlar armağan konusunda rakiplerini geçmek için gayretkeş davranırlar. Hediyeleri daha farklıdır: Zengin işlemeli kumaşlar, köstekli saatler, masa saatleri gibi.

               İlerleyen on yıllarda İstanbul’a yolu düşen başka devletlerin misyon görevlileri ise doğal olarak kendi üretimleri ürünlerini ön plana çıkartırlar. Polonyalılar ve Ruslar, kürkleri, kehribarları, mors dişi ürünlerini; Avusturya ve Almanlar cep ve masa saatlerini; İngilizler orglarını ve başka mekanik aletlerini ikram ederler. Acemlerin temsilcileri kıymetli kitaplar ve el yazmaları, ipek kumaş topları armağan ederler. Fas kralı silahlar ve dokumalar gönderir. Cezayir ve Tunus dayıları tabanca tüfek, hayvan postu, köle aslan yavrusu, papağan yollarlar.

                Ya biz onlara ne verirdik? Ortada devletin şanı şerefi itibarıyle uyumlu olarak baharat, nakışlı kumaşlar, Bursa ipeklileri, çadırlar, Acem halıları, zengin koşumlu atlar, kılıçlar, kakmalı ve işlemeli zırhlar, at koşum takımları, yerler, ok kutuları, sadaklar, kalkanlar, kıymetli taşlarla bezeli sorguçlar ve kaftanlar yollandı muhataplarımıza.